TS.BS Chu Dũng Sĩ – Tiến sĩ Nội Tim mạch, CC Cấp cứu – Đột quỵ (Châu Âu) - Giảng viên Y khoa – Bệnh viện Đại Học Quốc Gia Hà Nội chia sẻ bài viết “Nên làm gì khi phát hiện túi phình động mạch não” đưa ra những điều cân nhắc khi quyết định xử trí túi phình động mạch não nhất là những túi phình động mạch não nhỏ chưa vỡ, đặc biệt là túi phình có kích thước <7 mm thì sẽ xử lý ra sao?
Túi phình động mạch và phình động mạch não là gì?
Túi phình động mạch là hiện tượng giãn bất thường, khu trú và lồi ra thành dạng túi ở thành mạch máu, thường xẩy ra ở thành động mạch, do các đặc điểm về mô bệnh học và các yếu tố huyết động khác nhau nên túi phình động mạch thường hay gặp ở động mạch não nhiều hơn các động mạch khác trong cơ thể.
Vậy nên làm gì khi có túi phình động mạch não <7 mm?
Nguy cơ vỡ túi phình <7mm, ở vị trí tuần hoàn trước là khoảng 0%/ 5 năm, so với nguy cơ tử vong liên quan đến can thiệp 1-2% (có thể xảy ra ngay lập tức, chưa tính đến nguy cơ tàn phế).
Ngày qua, một người bệnh trung niên trẻ nữ 50 tuổi đến khám và xin tư vấn, vì tình cờ mới phát hiện có một túi phình nhỏ hơn 2 mm tại động mạch cảnh trong bên phải. Vẻ mặt khá lo lắng, tình trạng rối loạn giấc ngủ kéo dài từ khi phát hiện ra có túi phình mạch não trên, có lẽ vì đã được giải thích các hướng điều trị trong đó có biện pháp can thiệp xử lý để loại bỏ túi phình cách đây hơn 2 tuần. Vậy chúng ta nên làm vì nếu đột nhiên biết mình đang có một túi phình nhỏ ở động mạch não?
Túi phình động mạch là hiện tượng giãn bất thường, khu trú và lồi ra thành dạng túi ở thành mạch máu, thường xẩy ra ở thành động mạch, do các đặc điểm về mô bệnh học và các yếu tố huyết động khác nhau nên túi phình động mạch thường hay gặp ở động mạch não nhiều hơn các động mạch khác trong cơ thể.
Vậy nên làm gì khi có túi phình động mạch não <7 mm?
Nguy cơ vỡ túi phình <7mm, ở vị trí tuần hoàn trước là khoảng 0%/ 5 năm, so với nguy cơ tử vong liên quan đến can thiệp 1-2% (có thể xảy ra ngay lập tức, chưa tính đến nguy cơ tàn phế).
Ngày qua, một người bệnh trung niên trẻ nữ 50 tuổi đến khám và xin tư vấn, vì tình cờ mới phát hiện có một túi phình nhỏ hơn 2 mm tại động mạch cảnh trong bên phải. Vẻ mặt khá lo lắng, tình trạng rối loạn giấc ngủ kéo dài từ khi phát hiện ra có túi phình mạch não trên, có lẽ vì đã được giải thích các hướng điều trị trong đó có biện pháp can thiệp xử lý để loại bỏ túi phình cách đây hơn 2 tuần. Vậy chúng ta nên làm vì nếu đột nhiên biết mình đang có một túi phình nhỏ ở động mạch não?
Hình 1: Hình ảnh phình động mạch não bên phải
Phình động mạch não có nguy hiểm không?
Hiện tượng túi phình mạch não không phải hiếm gặp mà cũng khá thường gặp, ước tính tỷ lệ mắc bệnh chung chiếm khoảng gần 3,2% dân số người lướn trên toàn thế giới, tỷ lệ này thay đổi theo từng khu vực, từng quốc gia và lãnh thổ cũng như tăng lên ở nhóm người cao tuổi. Vấn đề đặt ra là liệu túi phình động mạch não có hay gây ra biến chứng vỡ túi phình gây xuất huyết màng não hay không? Thực tế thì tỉ lệ vỡ của túi phình động mạch não nói chung là khá thấp chiếm khoảng 0,25-1,98%/năm nhưng tỷ lệ tử vong có thể lên tới 45%. Vỡ phình mạch não có thể gây xuất huyết dưới nhện hoặc tụ máu trong nhu mô não với tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm và xử trí kịp thời.
Khi phát hiện túi phình động mạch não thì xử trí thế nào?
Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ vỡ túi phình như: tuổi, tăng huyết áp, hút thuốc lá, yếu tố gia đình đã có người bị vỡ túi phình… Tuy nhiên, kích thước túi phình mới được xem là yếu tố quan trọng nhất, và có tính quyết định trong việc xử trí.
Nghiên cứu “The International Study of Unruptured Intracranial Aneurysms (ISUIA)” được xem là nghiên cứu lớn nhất cho đến nay về túi phình động mạch não chưa vỡ. Nghiên cứu ISUIA bao gồm 1692 bệnh nhân có túi phình với kích thước từ 2mm trở lên, trong số đó, 1077 bệnh nhân mang túi phình chưa vỡ.
Nhìn vào bảng tóm tắt phía dưới, chúng ta có thể thấy nguy cơ vỡ của túi phình có kích thước <7mm là cực kỳ thấp: với túi phình nằm ở các vị trí tuần hoàn trước, nguy cơ vỡ túi phình hiếm xảy ra chiếm khoảng 0% trong 5 năm; Nguy cơ vỡ của túi phình động mạch thông sau cao hơn chiếm khoảng 1,5% trong 5 năm (0.3%/ năm). Tuy nhiên, nguy cơ vỡ túi phình mạch não sẽ tăng lên nếu kích thước túi phình trong khoảng 7-12mm, và đặc biệt khi lớn hơn 12mm.
.jpg)
Vậy có những giải pháp nào đối với những túi phình động mạch não chưa vỡ ?
Có 3 giải pháp đối với các túi phình động mạch não chưa vỡ:
1. Phẫu thuật kẹp túi phình: Có 2 nghiên cứu phân tích gộp, đánh giá kết quả phẫu thuật kẹp túi phình chưa vỡ. Kết quả cho thấy, tỷ lệ tàn phế là 4,1% và 10,9%; tỷ lệ tử vong lần lượt là 1% và 2,9%. Nguy cơ tử vong có thể hơn 20% với túi phình tuần hoàn sau hoặc túi phình kích thước lớn.
2. Can thiệp bít túi phình: dựa trên các phân tích gộp, tỷ lệ kết quả không tốt ở nhóm điều trị can thiệp 3-4%; tỷ lệ tử vong 1-2%. Trong nghiên cứu ISUIA, tỷ lệ tử vong ở nhóm can thiệp là 3,1%. Nguy cơ tử vong cũng sẽ cao hơn, với túi phình tuần hoàn sau hoặc túi phình kích thước lớn.
Vậy khi phát hiện có túi phình động mạch não <7 mm có nên can thiệp ngay không?
Nguy cơ vỡ túi phình <7mm, ở vị trí tuần hoàn trước là 0%/ 5 năm, so với nguy cơ tử vong liên quan đến can thiệp 1-2% (có thể xảy ra ngay lập tức, chưa tính đến nguy cơ tàn phế).
3. Điều trị bảo tồn bao gồm việc kiểm soát huyết áp, tránh thuốc lá, bia rượu. Điều quan trọng, cần theo dõi túi phình bằng các kỹ thuật hình ảnh mạch máu không xâm lấn (MRA hoặc CTA) sau 6 tháng, hoặc 1 năm để đánh giá việc gia tăng kích thước. Cần lưu ý, chỉ nên chọn 1 kỹ thuật hình ảnh học để theo dõi (nếu đã chon MRA lần đầu, thì nên lập lại MRA sau đó) nhằm tránh sai số giữa 2 kỹ thuật. Đây là lựa chọn hợp lý cho túi phình chưa vỡ có kích thước <7mm.
Khi nào chúng ta nên xử trí xâm lấn túi phình chưa vỡ (bằng phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch)?
1. Chắc chắn, các túi phình có kích thước lớn > 12 mm nên được xử trí sớm, đặc biệt khi bệnh nhân trẻ và có tiền sử gia đình.
2. Các túi phình kích thước từ 7-12 mm nên thận trọng vì hiện nay chưa có chứng cứ cho thấy lợi ích của việc can thiệp so với điều trị bảo tồn trên đối tượng này. Theo cá nhân, nhóm bệnh nhân này nên được theo dõi kích thước mỗi 6 tháng. Việc quyết định sẽ tùy thuộc vào những yếu tố đi kèm như: tuổi, tiền sử gia đình, vị trí ở động mạch thông sau, kích thước gia tăng…
Tài liệu tham khảo:
1. Rinkel GJE., Djibuti M., et al. (1998). Prevalence and Risk of Rupture of Intracranial Aneurysms. Stroke. 1998; 29 (1): 251 – 256.
2. Wermer MJ., van der Schaaf IC., et al. Risk of rupture of unruptured intracranial aneurysms in relation to patient and aneurysm characteristics: an updated meta-analysis. Stroke. 2007; 38 (4): 1404 – 1410.
3. Raymond J., Guillemin F., and the Trial on Endovascular Aneurysm Management (TEAM) collaborative group. Unruptured Intracranial Aneurysms (2008). Interv Neuroradiol. 2008 Mar; 14 (1): 85 – 96.
Hiện tượng túi phình mạch não không phải hiếm gặp mà cũng khá thường gặp, ước tính tỷ lệ mắc bệnh chung chiếm khoảng gần 3,2% dân số người lướn trên toàn thế giới, tỷ lệ này thay đổi theo từng khu vực, từng quốc gia và lãnh thổ cũng như tăng lên ở nhóm người cao tuổi. Vấn đề đặt ra là liệu túi phình động mạch não có hay gây ra biến chứng vỡ túi phình gây xuất huyết màng não hay không? Thực tế thì tỉ lệ vỡ của túi phình động mạch não nói chung là khá thấp chiếm khoảng 0,25-1,98%/năm nhưng tỷ lệ tử vong có thể lên tới 45%. Vỡ phình mạch não có thể gây xuất huyết dưới nhện hoặc tụ máu trong nhu mô não với tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm và xử trí kịp thời.
Khi phát hiện túi phình động mạch não thì xử trí thế nào?
Có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ vỡ túi phình như: tuổi, tăng huyết áp, hút thuốc lá, yếu tố gia đình đã có người bị vỡ túi phình… Tuy nhiên, kích thước túi phình mới được xem là yếu tố quan trọng nhất, và có tính quyết định trong việc xử trí.
Nghiên cứu “The International Study of Unruptured Intracranial Aneurysms (ISUIA)” được xem là nghiên cứu lớn nhất cho đến nay về túi phình động mạch não chưa vỡ. Nghiên cứu ISUIA bao gồm 1692 bệnh nhân có túi phình với kích thước từ 2mm trở lên, trong số đó, 1077 bệnh nhân mang túi phình chưa vỡ.
Nhìn vào bảng tóm tắt phía dưới, chúng ta có thể thấy nguy cơ vỡ của túi phình có kích thước <7mm là cực kỳ thấp: với túi phình nằm ở các vị trí tuần hoàn trước, nguy cơ vỡ túi phình hiếm xảy ra chiếm khoảng 0% trong 5 năm; Nguy cơ vỡ của túi phình động mạch thông sau cao hơn chiếm khoảng 1,5% trong 5 năm (0.3%/ năm). Tuy nhiên, nguy cơ vỡ túi phình mạch não sẽ tăng lên nếu kích thước túi phình trong khoảng 7-12mm, và đặc biệt khi lớn hơn 12mm.
Vậy có những giải pháp nào đối với những túi phình động mạch não chưa vỡ ?
Có 3 giải pháp đối với các túi phình động mạch não chưa vỡ:
1. Phẫu thuật kẹp túi phình: Có 2 nghiên cứu phân tích gộp, đánh giá kết quả phẫu thuật kẹp túi phình chưa vỡ. Kết quả cho thấy, tỷ lệ tàn phế là 4,1% và 10,9%; tỷ lệ tử vong lần lượt là 1% và 2,9%. Nguy cơ tử vong có thể hơn 20% với túi phình tuần hoàn sau hoặc túi phình kích thước lớn.
2. Can thiệp bít túi phình: dựa trên các phân tích gộp, tỷ lệ kết quả không tốt ở nhóm điều trị can thiệp 3-4%; tỷ lệ tử vong 1-2%. Trong nghiên cứu ISUIA, tỷ lệ tử vong ở nhóm can thiệp là 3,1%. Nguy cơ tử vong cũng sẽ cao hơn, với túi phình tuần hoàn sau hoặc túi phình kích thước lớn.
Vậy khi phát hiện có túi phình động mạch não <7 mm có nên can thiệp ngay không?
Nguy cơ vỡ túi phình <7mm, ở vị trí tuần hoàn trước là 0%/ 5 năm, so với nguy cơ tử vong liên quan đến can thiệp 1-2% (có thể xảy ra ngay lập tức, chưa tính đến nguy cơ tàn phế).
3. Điều trị bảo tồn bao gồm việc kiểm soát huyết áp, tránh thuốc lá, bia rượu. Điều quan trọng, cần theo dõi túi phình bằng các kỹ thuật hình ảnh mạch máu không xâm lấn (MRA hoặc CTA) sau 6 tháng, hoặc 1 năm để đánh giá việc gia tăng kích thước. Cần lưu ý, chỉ nên chọn 1 kỹ thuật hình ảnh học để theo dõi (nếu đã chon MRA lần đầu, thì nên lập lại MRA sau đó) nhằm tránh sai số giữa 2 kỹ thuật. Đây là lựa chọn hợp lý cho túi phình chưa vỡ có kích thước <7mm.
Khi nào chúng ta nên xử trí xâm lấn túi phình chưa vỡ (bằng phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch)?
1. Chắc chắn, các túi phình có kích thước lớn > 12 mm nên được xử trí sớm, đặc biệt khi bệnh nhân trẻ và có tiền sử gia đình.
2. Các túi phình kích thước từ 7-12 mm nên thận trọng vì hiện nay chưa có chứng cứ cho thấy lợi ích của việc can thiệp so với điều trị bảo tồn trên đối tượng này. Theo cá nhân, nhóm bệnh nhân này nên được theo dõi kích thước mỗi 6 tháng. Việc quyết định sẽ tùy thuộc vào những yếu tố đi kèm như: tuổi, tiền sử gia đình, vị trí ở động mạch thông sau, kích thước gia tăng…
Tài liệu tham khảo:
1. Rinkel GJE., Djibuti M., et al. (1998). Prevalence and Risk of Rupture of Intracranial Aneurysms. Stroke. 1998; 29 (1): 251 – 256.
2. Wermer MJ., van der Schaaf IC., et al. Risk of rupture of unruptured intracranial aneurysms in relation to patient and aneurysm characteristics: an updated meta-analysis. Stroke. 2007; 38 (4): 1404 – 1410.
3. Raymond J., Guillemin F., and the Trial on Endovascular Aneurysm Management (TEAM) collaborative group. Unruptured Intracranial Aneurysms (2008). Interv Neuroradiol. 2008 Mar; 14 (1): 85 – 96.
Khoa Liên chuyên khoa
Khoa Ngoại - Sản
Khoa Nội - Nhi
Ung bướu và Y học hạt nhân
Khoa Dược
Khoa khám bệnh
Khoa Cận lâm sàng
Khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn
024 3554 4833